‘Wo aber Gefahr ist / Wächst das Rettende auch.’
Nog even over gisteren. We zagen een maarts viooltje in bloei staan aan het Vispoortplein. Het was 250 jaar geleden dat de Duitse dichter en schrijver Friedrich Hölderlin werd geboren. De eerste keer dat ik op zijn werk stuitte, las ik het niet, maar ik hoorde het iemand voordragen. Op een LP. Hölderlins gedichten hebben een ritme dat je naar de keel grijpt. Hij was sterk geïnspireerd door de taal van Griekse dichters uit de klassieke oudheid, met name Pindaros, die ongeveer 2.538 geleden werd geboren. Hölderlins oeuvre valt niet onder één noemer te brengen, het verenigt idealistische, religieuze (pantheïstische), mythologische en romantische elementen. In het tweede deel van zijn leven schreef hij, officieel krankzinnig verklaard, nog slechts eenvoudige rijmpjes. Hij woonde in een toren in Tübingen, nu Hölderlin Museum.
De zin ‘Wo aber Gefahr ist / Wächst das Rettende auch’ staat in de hymne Patmos uit 1803 en gepubliceerd in 1808. Een verwijzing naar het Griekse eiland waar Johannes zijn Openbaring zou hebben geschreven. Het gedicht heeft een apocalyptische lading.
Het woordje ‘aber’ (maar, echter) komt bij Hölderlin geregeld voor, zoals het woordje ‘μεν’ (‘men’) bij de oude Grieken dat kan worden vertaald als ‘hoewel, terwijl, echter’, maar vaak onvertaald blijft. Het dient veel om het wél te vertalen woord waar het voor of achter staat op subtiele wijze wat kracht bij te zetten én het dient het ritme. Hölderlin gebruikte daarvoor ‘aber’. ‘Waar echter gevaar is, groeit het reddende ook.’ Dat klinkt toch net iets anders dan: ‘Waar gevaar is, groeit het reddende ook.’
Door de ontwikkelingen rond het coronavirus, of welke oorzaak dan ook, wandel je wellicht wat somber, of wie weet angstig, langs de kille gracht. Opeens valt je oog op de blauwpaarse bloemen van het maarts viooltje, slechts een paar centimeter boven de grond. Net zoals het woordje aber de taal van de dichter kleur geeft, geven de bloemen op subtiele wijze kleur aan de dag.
sander grootendorst © 21 maart 2020
