natuurvertaler

sander grootendorst © 2020

De bundel Werkzame bestanddelen is geschreven, vorm- en uitgegeven door Sander Grootendorst van Poëzietheater Vlinderwerk. Het boek heeft door de functionele ringband het uiterlijk van een notitieboek – wat het feitelijk is. De dichter heeft er vier jaar lang in geschreven, gewikt, gewogen, geschrapt en hersteld. Dat maakte het aanbrengen van bladzijnummers een hachelijke zaak: die ontbreken dan ook. Bovendien kan het ergernis opwekken dat gedichten op die manier een nummer krijgen toegewezen, terwijl hun plek in het boek relatief willekeurig is. De lezer kan ze desgewenst zelf toevoegen.

Het boek is gemaakt volgens de doe-het-zelfmethode, overeenkomstig het sinds lang ingeburgerde DiY-principe in de popmuziek. (Mijn vader won ooit een prijs met een slogan voor het tijdschrift Doe Het Zelf). Elk van de zesenveertig gedichten is een werkzaam bestanddeel en alle gedichten hebben ‘werkzaamheid’ als thema. Twee motto’s openen het boek, een van Arnon Grunberg, en een van Jane Austen (uit haar roman Sense and sensibility). Het is verdeeld in vier secties en eindigt met twee pagina’s toelichtingen, getiteld Toverspreuken.

Informatie/bestellen

De redactie van weekkrant Stedendriehoek stelde Vlinderwerk Poëzietheater in de gelegenheid om in de edities Zutphen en Deventer een poëzieblok te verzorgen.
De door de eindredactie van de krant op basis van de door Vlinderwerk aangeleverde tekst geconstrueerde streamer ‘Poëzie is gewoon een kwestie van aandachtigheid’ is geen letterlijk citaat van Ida Gerhardt, die schreef: “Is dichten slechts aandachtigheid?”
De variant is van de Stedendriehoek kan er met het oog op het brede lezerspubliek alleszins mee door: niemand gebruikt tegenwoordig nog het woord ‘slechts’ en Gerhardts regel is min of meer te parafraseren als: “Is dichten niet gewoon aandachtigheid?”

In zijn beroemde boek Het Vogeljaar (eerste druk 1904) noemt Jac. P. Thijsse, Nêerlands natuurvorscher en literator, de winterkoning ‘klein Jantje’. Mogelijk een al bestaande volksnaam voor dat compacte rusteloze vogeltje met rechtopstaande staart dat zijn geringe gestalte compenseert met loeiharde zang.
In het gastenboek, dat klaarlag in het crematorium in Haarlo, waar we Jan Buter herdachten, noteerde ik: ‘Ik zal je missen, klein Jantje.’ Jan Buter, mede-columnist van onder meer deze krant, was  klein van stuk en luid van stem, zoals Gerwin Nijkamp in zijn in memoriam optekende. Jan was de donderdag ervoor overleden.
Toen we als redactieleden van de Stentor eens werden uitgenodigd bij hem thuis – hij woonde nog in Laren – had ik als cadeautje een gedicht geschreven, getiteld ‘Klein Jantje’. Daar moest ik in Haarlo aan denken.
Zoals Jac. P. Thijsse zijn kennis van en liefde voor de natuur aan de lezers overbracht, deed Jan Buter dat met zijn kennis van en liefde voor de Achterhoek (en Twente en Salland): voor streekgebruiken, streektaal en, zeker ook, de natuur van de streek. Bijvoorbeeld in zijn column over de grote bonte specht die overdreven ijverig tegen een ijzeren zendmast hamerde.
Ik heb Het Vogeljaar er even bijgepakt. Thijsse spreekt van een ‘parmantig vogeltje’. Vaak in takkenbossen of hagen te horen terwijl het ‘uitdagend’ ‘Tèrrrt, tèrrrt’ roept. Net alsof het ons uitscheldt. Daarna gaat het ‘op een hoog plekje zitten om een frisch liedje voor u te zingen’. ‘Weken achtereen kunt ge hem op dezelfde plaats weervinden en altijd even wakker en monter, nieuwsgierig en zanglustig.’
Die laatste zin zou letterlijk op Jan Buter kunnen slaan. ‘Dezelfde plaats’ is dan het redactiekantoor. Al trok Jan er – gelijk Jac. P. Thijsse – veel op uit, niet zozeer het bos in, maar de straat op, om zich onder de mensen te begeven en te vernemen wat er zoal speelde in stad en land. Waarover hij z’n stukjes schreef.
Zanglustig klopt ook: in zijn jonge jaren was Jan zanger in een popgroep en op de redactie zette hij het soms op een zingen. Wonderlijke liedjes galmen nog na: ‘Lebt denn der alte Holzmichl noch, Holzmichl noch? Ja, er lebt noch, er lebt noch, er lebt noch.’
Die strofe heeft dezelfde lengte als het liedje van de winterkoning.
‘Iedereen verbaast zich erover, dat zoo’n klein dier zoo luid, zoo zuiver en zoo lang kan zingen,’ schrijft Thijsse. ‘Het lied bestaat bijna geheel uit trillers en is daardoor en door zijn overmoedig karakter gemakkelijk van anderen vogelzang te onderscheiden.’
Hoewel eigenzinnig en luidruchtig is het – zoals het de ware koning betaamt – ook een sociale, toegenegen vogel, zeker het mannetje: het bouwt voor het vrouwtje meerdere nesten en ze mag er dan eentje van uitkiezen. Echte romantiek vereist noeste arbeid.
De dag na de bijeenkomst in Haarlo zat ik in m’n kamer bij het raam te schrijven. In de tuin hoorde ik een luid ’Tèrrrt, tèrrrt’. Ik keek naar buiten: daar zat-ie, in de klimop, die vrolijke druktemaker. Ik zal je missen, klein Jantje.

© 2020, sander grootendorst | Contact/Achterhoek Nieuws
[Aflevering van vierwekelijkse column over mens en natuur]

sander grootendorst © 2020